By Ο πολιτισμός μπορεί να γεφυρώσει αντιθέσεις, να υπερβεί συγκρούσεις, να καλλιεργήσει το έδαφος για συνεργασίες. Αυτό το μήνυμα εκπέμπεται από τη λειτουργία της Τεχνικής Επιτροπής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οποία από το 2008 έχει διασώσει πέραν των 140 μνημείων σε ολόκληρη την Κύπρο, έργων ανεκτίμητης ιστορικής, αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής αξίας, ενώ συνεχίζει τις προσπάθειες, ώστε να περισώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ακόμη περισσότερα.
Η Τεχνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οποία είναι επιφορτισμένη με τη διάσωση των μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ανεξάρτητα με το σε ποια κοινότητα ανήκουν, λειτουργεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό περιβάλλον, στο πλαίσιο του ισχύοντος status quo, με πολύ σαφείς όρους εντολής, ενώ η δράση της συμβάλλει στην ενίσχυση της κουλτούρας της συνεργασίας και του αλληλοσεβασμού.
«Το κεντρικό δίδαγμά από τη λειτουργία της Τεχνικής Επιτροπής είναι πως οι αντιπαραθετικές προσεγγίσεις γύρω από τα ζητήματα της πολιτιστικής κληρονομιάς υπήρξαν αδιέξοδες και καταστροφικές», ανέφερε στον «Φ» ο συμπρόεδρος της Επιτροπής, Σώτος Κτωρής.
Στη συνέχεια επεσήμανε ότι «από την πρώτη μέρα σύστασής της, τα μέλη της Επιτροπής αποστασιοποιήθηκαν από τις λογικές της ρήξης, της αντιπαράθεσης και της αλληλοεπίρριψης ευθυνών. Απέφυγαν να εργαλειοποιήσουν για πολιτικούς σκοπούς την πολιτιστική κληρονομιά. Επέλεξαν συνειδητά να ακολουθήσουν την οδό της συνεννόησης, της αλληλοκατανόησης και της συνεργασίας, να πορευτούν στον δρόμο που διασφαλίζει τη διάσωση των μνημείων που μας κληροδότησε η ιστορία, να διαφυλάξουν από κοινού όλα τα μνημεία, όλων των Κοινοτήτων της Κύπρου, τα οποία μαρτυρούν κατά τρόπο αδιάψευστο την ιστορία και την πολυπολιτισμική κληρονομιά του τόπου».
Υποστήριξε ακόμη ότι «η σημειολογία αυτής της προσπάθειας είναι προφανής: Τα μνημεία αποδομούν με την παρουσία τους μισαλλόδοξες και εθνικιστικές φαντασιώσεις, διχαστικά αφηγήματα και στερεότυπα, ενώ η διάσωση τους αποτελεί ένα βήμα συμφιλίωσης, το οποίο προάγει την αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στις δύο κοινότητες, ενισχύοντας τις προσπάθειες ειρηνικής συνύπαρξης».
Σημειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το βασικότερο οικονομικό στήριγμα της Επιτροπής. Όπως ανέφερε ο κ. Κτωρής, «τα τελευταία χρόνια έγινε μια προσπάθεια να αναζητηθούν και άλλες πηγές χρηματοδότησης, καθ’ ότι οι πόροι δεν επαρκούσαν για την αντιμετώπιση των πολλών αναγκών που προκύπτουν από την κατάσταση, στην οποία έχουν περιέλθει δεκάδες μνημεία σε ολόκληρη την Κύπρο», εξηγώντας ότι «σε αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή έχει εξασφαλίσει την οικονομική στήριξη σημαντικών διεθνών οργανισμών, όπως είναι ο ALIPH, αλλά και την οικονομική συνδρομή δεκάδων κοινοτήτων, οι οποίες επιδεικνύουν έμπρακτα το ενδιαφέρον τους για τη διάσωση μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».
«Από την έναρξη λειτουργίας της Τεχνικής Επιτροπής», όπως σημείωσε ο κ. Κτωρής, «έχουν συντηρηθεί περισσότερα από 140 μνημεία σε ολόκληρη την επικράτεια του νησιού και σε αυτά περιλαμβάνονται ορθόδοξες εκκλησίες, μουσουλμανικά τζαμιά, μαρωνίτικες εκκλησίες, ενετικά υδραγωγεία, οθωμανικά λουτρά, αρχαιολογικοί χώροι και μεσαιωνικά μνημεία».
Εντός του 2024 έχει ήδη ολοκληρωθεί η συντήρηση είκοσι μνημείων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν ο Ενετικός Νερόμυλος στη Λεύκα, το Υδραγωγείο Αρίφ Μπέυ στην Αφάνεια, ο Άγιος Γεώργιος στη Λιμνιά, ο Άγιος Σέργιος και Βάκχος στη Νέτα, ο Προμαχώνας Κουιρίνι στα Ενετικά Τείχη Λευκωσίας, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στο Ριζοκάρπασο, η Αγία Μαρία στον Διόριο, ο Άγιος Μηνάς στη Λάπηθο, ο Άγιος Χαράλαμπος στην Ακανθού, το Τζαμί στα Λεύκαρα και το Τζαμί στα Κάτω Πολεμίδια.
Tα μνημεία που βρίσκονται σε διαδικασία συντήρησης
Ας δούμε αναλυτικά τις εργασίες που εκτελούνται σε κάποια από τα μνημεία, όπως τις καταγράψαμε, με τη βοήθεια μελών της Τεχνικής Επιτροπής:
Άγιος Νικόλαος, Κώμα του Γιαλού
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Κώμα του Γιαλού είναι μια μικρού μεγέθους, καμαροσκέπαστη εκκλησία, που χρονολογείται πιθανώς στον 16ο αιώνα, με νεότερη επέκταση στα δυτικά, ενώ στο τμήμα της εκκλησίας, που αντιστοιχεί στην παλαιότερη της φάση, σώζονται τοιχογραφίες.
Οι κύριες εργασίες, που εκτελούνται στο μνημείο, είναι η απομάκρυνση της επιβλαβούς βλάστησης από το μνημείο, η αφαίρεση επιχρισμάτων, όπου απαιτείται για την επιδιόρθωση των λιθοδομών και τη συρραφή ρωγμών, συντήρηση των τοιχογραφιών από εξειδικευμένο συντηρητή, νέα επιχρίσματα και κουφώματα.
Εκτελούνται ακόμη εξωτερικές εργασίες, όπως διαμόρφωση κλίσεων, επιδιόρθωση και κατασκευή χαμηλών τοίχων αντιστήριξης από ξηρολιθιές για την αντιστήριξη πρανών και τη διαχείριση των ομβρίων νερών από τον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου.
Άγιος Γεώργιος, Φλαμούδι
Η ενοριακή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Φλαμούδι αποτελεί τυπικό δείγμα μονόχωρου ναού με σταυροθόλια, που χρονολογείται στο τέλος του 19ου αιώνα.
Οι εκτελούμενες εκτενείς εργασίες στην οροφή βρίσκονται στο τελικό στάδιο και περιλαμβάνουν την αφαίρεση των κεραμιδιών, τη σταθεροποίηση και υδατοστεγάνωση του υποστρώματος, καθώς και την επανατοποθέτηση των κεραμιδιών. Τεχνική πρόκληση αποτέλεσε η ανακατασκευή του καμπαναριού που είχε υποστεί εκτεταμένες ζημιές μετά το κτύπημα κεραυνού και αποσυναρμολογήθηκε για λόγους ασφαλείας.
Η ανακατασκευή γίνεται με τη χρήση υφιστάμενων λαξευτών λίθων, που είχαν διατηρηθεί στον χώρο και νέων λίθων που λαξεύονται επιτόπου από ειδικούς τεχνιτες για τη συμπλήρωση της κατασκευής.
Τζαμί, Τέρρα
Το τζαμί του χωριού Τερρα στην επαρχία Πάφου παρουσίαζε εκτεταμένα στατικά προβλήματα και είχε προσωρινά υποστυλωθεί για να αποφευχθεί η κατάρρευση της στέγης.
Η Τεχνική Επιτροπή, μετά από μελέτη, που ανατέθηκε από την UNDP, προχωρά σε εργασίες, που αφορούν κυρίως την ανακατασκευή της στέγης και του παραδοσιακού ψευδοτάβανου, τη συρραφή ρωγμών στις τοιχοποιίες και την εφαρμογή νέων επιχρισμάτων.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών, αποκαλύφθηκαν μικρά τμήματα τοιχογραφιών λαϊκής τέχνης, τα οποία συντηρούνται από εξειδικευμένο συντηρητή.
Τζαμί, Αυδήμου
Το τζαμί στην Αυδήμου, λόγω της θέσης του σε επικλινές έδαφος, παρουσίαζε εκτεταμένες ρωγμές, που προκλήθηκαν από διαφορική καθίζηση. Οι εργασίες, που εκτελούνται στο μνημείο περιλαμβάνουν επιδιόρθωση των ρωγμών, στατική ενίσχυση και γενικές εργασίες συντήρησης
Αγία Παρασκευή, Αμμόχωστος
Η ενοριακή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο Βαρώσι βρισκόταν σε πολύ κακή κατάσταση, με την ξύλινη στέγη της να έχει καταρρεύσει σχεδόν ολοκληρωτικά, ενώ παρατηρούνταν και κατάρρευση μικρών τμημάτων των τοιχοποιιών. Οι εργασίες επικεντρώνονται κυρίως στην ανακατασκευή της στέγης, με βάση την ιστορική της μορφή και τις λεπτομέρειες, καθώς και στην ενίσχυσή της για την αποφυγή νέας κατάρρευσης. Επιπλέον, περιλαμβάνεται η συμπλήρωση των κατεστραμμένων τοιχοποιιών, η κατασκευή και τοποθέτηση νέων κουφωμάτων, καθώς και νέα επιχρίσματα.
Παναγία Χρυσοπολίτισσα, Κερύνεια
Η εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας στην Κερύνεια βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, είναι κηρυγμένη ως αρχαίο μνημείο και αποτελούσε την Παλαιά Μητρόπολη Κερύνειας.
Οι κυριότερες εργασίες που εκτελούνται στο μνημείο σχετίζονται με την ανακατασκευή της στέγης, η οποία είχε καταρρεύσει. Ταυτόχρονα εκτελούνται εργασίες επιδιόρθωσης στις τοιχοποιίες, συντήρηση των εναπομείναντων ξύλινων στοιχείων, κατασκευή νέων κουφωμάτων και αναβάθμιση του περιβάλλοντα χώρου.
Τα μνημεία που προγραμματίζεται να συντηρηθούν στη συνέχεια
Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα αναμένεται ότι θα τροχοδρομηθούν οι εργασίες συντήρησης σε ακόμη περισσότερα μνημεία, μερικά εκ των οποίων τεράστιας πολιτιστικής αξίας όπως: στον Άγιο Θέρισσο στη Γιαλούσα, στον Άγιο Γεώργιο των Λατίνων στην Αμμόχωστο, στην Παναγία Κανακαριά στη Λυθράγκωμη, στο Τζαμί Τούζλας στη Λάρνακα, στον Απόστολο Αντρέα (Β΄ Φάση), στην Αγία Φωτεινή στον Άγιο Ανδρόνικο Καρπασίας, στην Παναγία της Λύσης, στον Άγιο Προκόπιο στη Σύγκραση, στο Τζαμί στον Άγιο Θωμά, στην Παναγία Αψιθιώτισσα στο Συγχαρί, σε παραδοσιακή κυπριακή οικία στη Λιμνιά, στο Τζαμί στην Τόχνη.
Ας εξετάσουμε αναλυτικά τι θα περιλαμβάνουν οι εργασίες συντήρησης:
Άγιος Γεώργιος των Λατίνων, Αμμόχωστος
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό δείγμα γοτθικού ναού, ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 13ου ή στις αρχές του 14ου αιώνα. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι παρά την κατάρρευση της νότιας πλευράς και της οροφής του, ήδη από την Οθωμανική περίοδο, εξακολουθεί να στέκεται όρθιος μέχρι σήμερα.
Σημαντικές επεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, οι οποίες συνέβαλαν στην παράταση της ζωής του μνημείου. Η Τεχνική Επιτροπή πρόκειται σύντομα να ξεκινήσει εργασίες συντήρησης, κατόπιν μελέτης τεκμηρίωσης.
Οι εργασίες που θα εκτελεστούν είναι οι ελάχιστες δυνατές για τη συντήρηση του μνημείου και θα επικεντρωθούν κυρίως στην αντικατάσταση επιλεγμένων λίθων που απειλούν τη στατικότητα του μνημείου λόγω της εκτεταμένης φθοράς τους, σε βαθύ αρμολόγημα, στην αφαίρεση της επιβλαβούς βλάστησης από τη δομή του μνημείου, στην υδατοστεγάνωση του σωζόμενου τμήματος της οροφής στην αψίδα του ιερού, καθώς και στη διαχείριση των ομβρίων υδάτων από τον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου.
Παναγία Κανακαριά, Λυθράγκωμη
Το μοναστηριακό συγκρότημα της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη περιλαμβάνει την ιστορική εκκλησία της Παναγίας Κανακαριάς στα ανατολικά, μια διώροφη μοναστηριακή πτέρυγα του 17ου-18ου αιώνα στα νότια, καθώς και ερείπια άλλων κτισμάτων στη βόρεια πλευρά του οικοπέδου.
Το συγκρότημα περιβάλλεται από παραδοσιακό μαντρότοιχο με ξωπόρτι. Εντός του περιβόλου του μοναστηριού βρίσκονται διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Η σημερινή μορφή της εκκλησίας είναι βασιλική με τρούλο και ενσωματώνει διάφορες ιστορικές κατασκευαστικές φάσεις και στοιχεία από τον 5ο έως τον 18ο αιώνα. Το μνημείο διατηρεί μέχρι σήμερα τοιχογραφίες μοναδικής τέχνης.
Λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη ιστορική σημασία και πολιτιστική αξία του μνημείου, με τις προγραμματισμένες επεμβάσεις θα δοθεί έμφαση στην προστασία και διατήρηση των ιδιαίτερων στοιχείων του, όπως οι τοιχογραφίες και τα κατάλοιπα των ψηφιδωτών. Ταυτόχρονα, θα εκτελούνται εργασίες γενικής συντήρησης, επιδιόρθωση των οροφών, αποκατάσταση των τοιχοποιιών, καθώς και διαχείριση της βλάστησης και των ομβρίων υδάτων στον περιβάλλοντα χώρο.
Τζαμί Τούζλα, Λάρνακα
Το τζαμί Τούζλα στη Λάρνακα αποτελεί ένα ενδιαφέρον μνημείο που περιλαμβάνει φάσεις από διάφορες περιόδους της ιστορίας της Κύπρου. Στον ίδιο χώρο προϋπήρχε παλαιοχριστιανική βασιλική και αργότερα βυζαντινή εκκλησία, αρχαιολογικά κατάλοιπα των οποίων είναι ορατά.
Η λατινική εκκλησία, που οικοδομήθηκε στον ίδιο χώρο κατά τον μεσαίωνα μετατράπηκε κατά την Οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου (1571), σε τζαμί, με την προσθήκη κόγχης μιχράμπ και μινμπάρ. Αργότερα προστέθηκαν ηλιακός, αίθουσα σχολείου και μιναρές.
Οι εργασίες που προγραμματίζονται από την Eπιτροπή επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση των στατικών προβλημάτων του μνημείου, στην αποκατάσταση των φθορών που έχουν προκληθεί από την έντονη υγρασία του εδάφους, στη γενική συντήρηση και στη διαχείριση των ομβρίων υδάτων.
Απόστολος Αντρέας Β΄ Φάση
Η Τεχνική Επιτροπή είχε αναλάβει την αποκατάσταση του κύριου συγκροτήματος και του ναού του μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα, ένα έργο ξεχωριστής σημασίας, που ολοκληρώθηκε το 2016.
Η δεύτερη φάση του έργου που αναμένεται να ξεκινήσει σύντομα, περιλαμβάνει την αποκατάσταση του μεσαιωνικού παρεκκλησιού, το οποίο βρίσκεται στη χαμηλότερη στάθμη του συγκροτήματος, καθώς και της πηγής του αγιάσματος. Επιπλέον, περιλαμβάνει την αποκατάσταση της ιστορικής πτέρυγας, φιλοξενίας επισκεπτών του 1919, επισκευές στο κυρίως συγκρότημα και το ναό, καθώς και εξωτερικές εργασίες.
Ταυτόχρονα έχουν ολοκληρωθεί οι αρχιτεκτονικές μελέτες για τα ακόλουθα μνημεία και για τα οποία επίσης έχουν τροχοδρομηθεί οι διαδικασίες εκτέλεσης των εργασιών:
Αγία Φωτεινή, Άγιος Ανδρόνικος Καρπασίας
Η Αγία Φωτεινή, στο χωριό Άγιος Ανδρόνικος στην Καρπασία περιλαμβάνει το σπήλαιο-ασκητήριο της αγίας, που χρονολογείται στη βυζαντινή περίοδο, καθώς και την καμαροσκέπαστη εκκλησία του 18ου αιώνα, αφιερωμένη στην αγία.
Οι προγραμματισμένες εργασίες περιλαμβάνουν την απομάκρυνση της βλάστησης από το μνημείο, την επιδιόρθωση και υδατοστεγάνωση της οροφής, την αντικατάσταση φθαρμένων λίθων και επιδιόρθωση τοιχοποιιών, την αφαίρεση φθαρμένων επιχρισμάτων και την εφαρμογή νέου επιχρίσματος, τον καθαρισμό επιφανειών, τη συντήρηση των υφιστάμενων κουφωμάτων και την τοποθέτηση νέων κουφωμάτων όπου απαιτείται, καθώς και την επιδιόρθωση του καμπαναριού.
Στο σπήλαιο θα πραγματοποιηθούν εργασίες καθαρισμού, επιδιόρθωσης των υφιστάμενων στηρίξεων από οπλισμένο σκυρόδεμα, καθώς και εξωραϊσμού του στεγάστρου και της εισόδου.
Άγιος Προκόπιος στη Σύγκραση
Η εκκλησία του Αγίου Προκοπίου στο χωριό Σύγκραση, η οποία χρονολογείται σύμφωνα με επιγραφή στον 11ο αιώνα, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής του τύπου του σταυροειδούς ναού με τρούλο.
Οι προγραμματισμένες εργασίες επικεντρώνονται κυρίως στις οροφές της θολοδομίας της εκκλησίας, με στόχο την αποτελεσματική διαχείριση των ομβρίων υδάτων και την υδατοστεγάνωση.
Επιπλέον, θα εκτελούνται γενικές εργασίες συντήρησης και καθαρισμού, σταθεροποίηση σπαραγμάτων τοιχογραφιών που διακρίνονται στις εσωτερικές επιφάνειες, καθώς και επιδιόρθωση ή/και αντικατάσταση των κουφωμάτων.
Τζαμί στο Κοιλάνι
Το αρχικό κτίσμα του τζαμιού στο Κοιλάνι πιστεύεται ότι ανάγεται στον 17ο αιώνα και πιθανόν ανακαινίστηκε τον 19ο αιώνα, σύμφωνα με επιγραφή που διασώζεται πάνω από την είσοδο. Οι εργασίες επικεντρώνονται κυρίως στην ανακατασκευή της ξύλινης στέγης, την αφαίρεση των τσιμεντένιων επιχρισμάτων, που προκαλούν φθορές στη λιθοδομή, τη συρραφή των ρωγμών, την επιδιόρθωση και αντικατάσταση κουφωμάτων, τη συντήρηση του μιναρέ, καθώς και τη διαχείριση της βλάστησης και των ομβρίων υδάτων στον περιβάλλοντα χώρο.
Πηγή: https://www.philenews.com/
